بوچی ئەم گیاخوورین( vegan)ین.
vegan هێلان چیا

مرۆڤ ژ لایێ فیسیۆلۆجی ڤە گیا خۆر فێقی خۆرە وەک هندەک ژ گیاندارێن گیاخۆر. گۆھەرینێن ئاڤ و هەوا و ڕەوشا سەر سەختا ژیانێ د ھندەک چاخان دا، بۆیە سەدەمێ وێ یەکێ بۆ بەرگریکرن ژخۆە مرۆڤ گیانداران بکوژن و بخۆن... 

پشتی ڕەنگڤەدانا شارستانیان ھندەک ژ نەتەو مللەت و پەیرەوکەرێن مەزھەب و دینان قەدەغەکرنا خوارنا گوشتی و خرابیێن وێ کرە دناڤا دەستور و پرەنسیپێن خوەدا، مینا گوشت خوارن و قوربانی کرن و کوشتنا گیانداران ددینێ بەھدینی دا لگور زەمان و دەمی ھاتیە گوھارتن و جیاوازی یا بوچوون و شروڤەکرنا لسەر ھەیە. ل گاتایێن زارێ پ.زەردەشت دا کۆ ب ژێدەرێ سروشا راستەقینەیا دینێ بھێ دھێتە زانین ل چەندین جھان قوربانی کرنا گیانەوەران ب کارێ ئەھریمەنی و دێو و مروڤێن درەوین کردار ھاتیە زانین ھەر وەک پ.زەردەشت د گاتا ( ھات ٤٤ بەندا ٢٠ ) دبێژیت ( ئەی مەزدا ئەھورا ، ما چەوا فەرمانرەوایی یا دێوا دێ باش بیت !؟ ئەڤەیە کۆ ئەز  دپرسم؛ ئەوێن ژ بۆ رازی کرنا *( کەرپەن و ئوسیچ) کەربێ ژ ( گای) ھەلدگرن و ئازار ددەن، و کوفری یا دبێژن..و رەوانێ وی ناپارێزن، دا کو جھێن چەرێ ل ژێر تیشکا ( راستیێ ) بەرفرەھ ببن)) ھەروسا د (ھات ٥١ بەندا ١٤ ) دبێژیت(( کەرپێن نە دگەل فەرمانێن تە سازگارن و نە دگەل ژینگەھێ دلوڤان، ئەوێن ب کردار و رەفتارێن خوە ، ئازارێ دگەھیننە( گای)، ئەو کردار و رەفتارێن ل دیماھیێ وان ل خانەیا (درەوێ) دا بیت)) دڤێرێ دا زاراڤێ( گا) ھێمایە بۆ ھەمی چوار پێیان و ئاماژەیە بۆ قوربانی کرنا گیانەوەران بۆ خودیێن خوە و خارنا وان. د گاتا دا ب زاراڤێ ( گائوش جئی دیانی) یا ھاتی و ب رەھایی یا ھاتیە قەدەغە کرن. ھەر وەسان زەردەشت پەیامھێنەر د ( ھات ٣٢ بەندا ١٤ ) دبێژیت ((فێرکارێ خراب ب گوتارێن خوە مروڤان ژ کریارێن باش ددەنە پاش، مەزدا ڤی کارێ کرێت و خرابێ وان رادگەھینیت و دئینیتە بیرا وان دەمێ ژیانا ( گای) ب گوتنا لاڤایا ( ئورڤاخش ، ئوردی) و ب دانوستاندنێن شادی و کەیف خوشیێ ب دیماھی دئینن و وی دکوژن)، ھەروەسان زەردەشت د ( ھات ٢٩ بەندا ١-  ھات ٢٩ بەندا ٤ -ھات ٤٦ بەندا ٤) کوشتن و قوربانی کرنا گیانەوەران ب کارێ ئەھریمەنی دزانیت و مروڤێ ( پاک) ژ ڤێ کریارێ ددەتە پاش. ھەروسا د گاتا ( ھات ٢٩) ھاتیە کۆ ( رەوانێ گای ل ھەمبەر ئەھورا مەزدا دێ سکالایێ کەت  قوربانی کرن و کوشتنا وی ژ ئالیێ مروڤان ڤە و داخاز ژ ئەھورامەزدای دکەت کۆ زێرەڤان و سەرپەرشتیارێ وی ل دونیایێ نیشا وی بدەت. ئەھورا مەزدا ژی پ.زەردەشتی نیشا ددەت کۆ ئەو دێ بیتە زێرەڤان و پارێزڤانێ رەوانان)، ل پشکا ( یەسنا ) یا ئاڤیستایێ دا ب درێژی بەحس ل پاراستن و خرابی یا قوربانی کرن و کوشتنا گیانەوەران ھاتیە کرن، ل ( یەسنا ٢٩) بەحس دکەت کۆ ( رەوانێ گای ل ھەمبەر ئەھورا مەزدا گازندا دکەت کۆ ستەمەکا مەزن لێ دھێتە کرن و دھێنە قوربانی کرن) ھەر وەک د ڤێ بەندێ دا خویا دبیت پ.زەردەشت خوە ب پارێزڤانێ گای و گیانەوەران دزانیت ل ( یەسنا ٨/٣٢)پ.زەردەشت رەخنەیان ل( جەم-جەمشید) دگریت کۆ مروڤ فێری گوشت خارنێ کرین ) ئانکو گوشت خارنێ ب کریارەکا خراب دزانیت کۆ مروڤ فێر بوینێ و ھێلانا وێ ب پاک رەوشتی ددەتە ناسکرن. ھەروەسان ل ( یەسنا بەندێن ١-٢٩-١٤-٣٢-١١-١٠-٧-٤٨) قوربانی کرنا گیانەوەران و ڤەخوارنا ( ھوم -ڤەخارنەکا سەرخوشکەر) قەدەغە دکەت). ھەر چەندە د پشکێن دیترێن ئاڤێستایێ دا ئەوێن پاشی ھاتینە نڤیسین و زور بنەمایێن دینێن میترایی چوینە تێدا قوربانی کرن و گوشت خارن بوووینە پشکەک ژ دینی، لێ تا نھا ھەمی بھدینی ھەیڤانە چوار روژان خوە ژ خارنا گوشتی ددەنە پاش(ھەمی جورێن گوشتا ناخون ) کۆ دبێژنە ڤی رەوشتی ژی ( نەبڕ- نە ڤەکوشتن - نەکوشتن) کۆ ئەو ژی ھەر چوار روژێن ( ڤەھمن - بەھمەن = روژا دویێ یا ھەیڤێ )
-مەھ ( روژا دوازدە یا ھەیڤێ ) -(گێوش - چواردەیێ ھەیڤێ)- (رام -٢١ ھەیڤێ). د ڤان ھەر چوار روژان دا   بھدینی  گوشتی ناخون و ھیچ گیانەوەرەکێ ناڤەکوژن.

د میتۆلۆژییا مادییان دا؛ جەم/جەمشید سەروەرێ مادییان بوو ـ ژبەرکو ل وەلاتێ وی نەچێدبوو، گۆشت و خوینا گیاندارێن دی بهێتە ڕشتن و خوارن. ئەهریمەن ب پلانەکێ جەمشیدی نەچار دکت گۆشتی بخووت. لەوما ژی جەم و وەلاتێ وی کەفتنە بەر تووفانێ ـ بەفرەکا زێدە باری، هەمی زیندەوەر ژ سەڕماندا مرین.
لەوما ژی ئاهورامەزدا گۆتە جەمی: پێدڤیە تو کوچ بکەیە باکورێ وەلاتێ میدییان، ل وێرێ باژێرەکێ نوی ئاڤا بکی و کەسێن سەقەت و نەخۆش دگەل خوە نەبە. تۆڤێ گیایان دگەل خو ببە و ئاگری ژی دگەل خۆ ببە. وی باژێری ب تمامی سەرداگرتی بکە، بلا قوبەهەک لسەر بت.

ئەگەر ئەم فەلسەفەیا مادد و زەردەشتییان دەربارەی زیندەوەران و ژینگەهێ باشتر ڤەکۆلین، دێ بۆ مە گەلەک هزر و دەرئەنجامێن باشتر خویا بن. تایبەت، جەژن و هەلکەفتێن "پ.
زەردەشتی" وەک ـ شەڤا یەلدا ـ د سەرێ چلەیی دا ـ سیمبۆلێن ڤان هەلکەفتان فێقی یە، تایبەت ئەو فێقیێن ئاڤ و ڕەنگێ وان سۆر بت. وەک، سێڤ، زەبەش، ئاڤا تری دگەل ڕەنگێ سۆرێ ئاگری. هیچ خوارنەکا گۆشتی و  ب خوین دگەل نینە .
لێ پشتی دەرکەفتنا چەندین بیر و دیتنێن دی ئەڤ وژدان و پرەنسیپێن ھە ھاتن لادان، دیسان ژ لایێ جیھانێ و دیروکێ ڤە ھەر جھ ژ یێ دیتر جودا بویە د بیر و دیتنێن دەربارەی گیاخوریێ.
گیا خۆری ل ڕۆژهەلات پێشتر و کەڤنترە ژ رۆژئاڤایی، دیروکا گیاخۆریێ ل ئاسیا ٢٥٠٠ سالان پێش نھا مەزن بویە و ھەتا نھا ژی ماینە، مینا یەکەمین یاسایا بودای ئەوژی ئەڤەیە(نەکوژن.. بلا ئەڤین بیت و لڤینێن گەشەیا گیانداران خراب نەکەن)، د پەرتوکا "مانوو"دا کو یەک ژ کەڤنترین پەرتوکێن ھندیە دبێژیت: " کەسەک کو دەستورێ ددەت، کەسەک کو گیانداران دکوژیت، کەسەک کو گیانداران سەرژێدکەت و ب فروشیت، کەسەک کو گوشتێ گیانداران ئامادەدکەت بۆ خوارنێ، ھەمیان دکوژن، ب یاسایا 'کارما کسفرن' و تولھدانا وان دھێتە ستاندن".

دیسان فەیلەسوف و ئرفانێ ب ناڤ و دەنگ ئوشو ژی دبێژیت: "نەخوارنا گوشتی نە کێشەکا دینیە بەلکو چ جوانی د دەربارێ گوشت خوارنێ دا نینە".
دیسان ناڤدار و زانا و فەیلەسوفێن ئیرانی وەک 'ئەبو ئەلی سینا'، 'ناسر خەسرەو'، 'شێخ نەجمەدینێ رازی' 'شێخ ئەتار'، و مەولەوی ئەڤە ھەمی گیاخۆر بونە و خەلک ھانددا دۆر کەڤن ژ گوشت خوارنێ، ژ وان فەیلەسوف و زانایێن جیھانیێن گیاخور مینا (ئەنشتاین، نیوتن، داروین، ڤانکوخ، ھوگو، زەردەشت، کافکا، داڤنشی، زالا، نیچە، تۆلستۆ، غاندی، ڤۆلتێر).
دیسان ژلایێ تەندروستی کو ھەمی ئەلترناتیفێن بەرگریێن لەشێ مروڤی پێدڤی د بەرھەمێن روەکی دا ھەنە ژ وان ڤیتامین (B12) ھەیە د شیرێ سۆیا و بادەم، سیریاڵ دا.
دگەل ھەبوونا چەندین ڤیتامین و خوارنێن گیایی دا.

د.گاودن گالیا ژ رێکخراوا تەندروستی یا جیھانی دبێژیت: " ھندی مرۆڤ گوشتی بخون دێ مەترسیا ژەھراویبوونا مروڤان ھەبیت". ل گوڕ ئاماژێن سەنتەرێن بەرگری و کونترولکرنا ژ بەر چوار نەخوشیێن نوی یێن ژەھراویبوونێ کو د مروڤی دا سەرھلدایە، سێ ژ وان ب رێیا ئاژەلان بویە، ئەو نەخوشیێن دناڤبەرا مروڤ و ئاژەلان دا دھێنە ڤەگوھاستن، ژ وان مەترسیدارترین نەخوشیێن د سەدسالێن داویێ دا ژ وان ئەم دشێین ئاماژێ ب ئەنفولوانزایان، ئایدز، ئیبۆلا، سارس، مێرس، کوڤید نوزدێ و جورێن وان بکەین، ھەر یەک ژ وان ب ھەبونا ب خودانکرن و گوشت خوارن و ب کارئینانا وان بەرھەمێن گیانداران بویە، بو میناک ئەنفلوانزا ژ بالندەیان و مێرس ژ ھێشتران ھات بۆ ڤەگوھاستن بۆ مروڤان..

ل گەلەک وەلاتان خەلک کۆم ـ کۆم دبیتە ڤیگەن(گیاخۆڕ), پۆل مەککارتنێ بریتانی دبێژیت: "ئەگەر جھێ گوشتفروشان شوشەبا ئەم ھەموو دابینە گیاخۆر"، لێ وی بەحس ل ژینگەھا مودرێنە نەک وەلاتێن ھەژار د ئالیێ ھزری دا و ئایدیاێن توندرەو دەستھەلاتگێریێ دکەن، کو گەلەک ئاسایی ل سەرێ ھەر جادەیەکێ نێزیکی دوو سێ جھێن گوشت فروشان ھەنە و گەلەک ئاسایی لبەر چاڤ دھێنە سەرژێ کرن و د فروشن، بێ ھیچ پێگیریەکا وژدانی یان ژینگەھی یان یاسایەکێ، و بەروڤاژی مروڤێن کو ل ڤان وەلاتان دژین پێتر دبن نێچیرڤان و خوینێ درژن و دبن گوشت خۆر، و حەزا توندیێ دناڤا وان دا زێدەتر لێدهێت، لێ ل پێتریا وەلاتێن سیکیولار و مودرێن ئێدی دەست ژ وێرانکرن و گۆشتخۆڕیێ بەرددەن و یاسایێن ژینگەھ پارێزیێ تێن دانین و پێگیردبن و رەوشەن ھزریا وان د دەربارێ ژینگەھێ دا مەزنتر دبیت. هەم وەک تەندروستی هەم ژی مژارێن ژینگەهـ پارێزی و زیندیبوون و مانا نفشێن جانداران.




چاڤکانیێن مە ب ھاریکاریا ھەڤال 'دیار موسا'.'م.یوسڤ سەبری'

-becoming vegan, by bredna davis and vesanto mellina.

* کەرپێن و ئوسیج ( کاھنێن دینێ میترایی بوون ) ئانکو رجال دینێن بەری پ.زەردەشتی ئەوێن ب کارێ قوربانی کرنێ و رێورەسمێن دینی رادبوون.

الصفحة 10 من 50

مقالات

Default Image

المستقبل للدول غير المتقاعسة مناخياً

المصادقة على اتفاقية باريس حول تغيّر المناخ تؤشّر إلى عصر جديد، تحكمه قواعد مختلفة عما كان سائداً من قبل. قبل مؤتمر باريس العام الماضي، كان البعض يراهن على أن الاتفاق لن يحصل، والنتيجة كانت توقيع مئتي دولة، بما فيها الملوثان الأكبران الولايات المتحدة والصين.…

دستور اقليم كردستان باللغة الكردية

الإعلان العالمي لحقوق الإنسان

دستور اقليم كردستان باللغة العربية

Go to top