ئالاء خلیل شکرى
بەرپرسیارێتییەکا هاوبەش بۆ پاشەرۆژەکا سە وز ل سیبەرا ئاستەنگێن ژینگەهێ یێن کو جیهان ئەڤرو روبەروی دبیت، کلتوورێ پاراستنا ژینگەهێ پێدڤییەکا هەنووکەییە و ژ هەر دەمێ دی زیاتر پێدڤیە،پیسبوونا کەش و هەوایێ، کێمبوونا سەرچاوێن سروشتی، و کێمبوونا جوراوجورییا زیندەوەران، هەمی قەیرانێن کو ژییانا سەر هەسارەیێ دکەنە مەترسییێ. بەلێ ل پشت هەر چارەسەرەکێ ڤە کلتورەک هەیە، و کلتووری پاراستنا ژینگەهێ رامانا گهورینا خو و رەفتارێن رۆژانە، وەرگرتنا رەفتارێن ئیکۆلۆژی، و بەلافکرنا هشیاریێ ل سەر گرنگییا پاراستنا هەسارەیێ ژوان ژى..
(رولێ خواندنگەهان د پاراستنا ژینگەهێ دا)
1.هشیارکرنا خوەندکاران : فێرکرنا گرنگییا پاراستنا ژینگەهێ و مەترسییێن پیسبوونێ.
2.پەروەردەکرنا ژینگەهی:تێکەڵکرنا بابەتێن ژینگەهێ د پرۆگرامێن خواندنێ دا.
3.چالاکییێن ژینگەیی:رێکخستنا چالاکییێن وەک چاندنا داران، پاککرنا ژینگەهێ، و دوبارە بکارهێنان.
4.نمونەبوون:خواندنگەهـ ب خوە ببنە نمونەیێن پاراستنا ژینگەهێ.
5.هەڤکاری لگەل کومەڵگەهێ:کارکرن لگەل خێزان و دامەزراوێن جڤاکى بۆ پاراستنا ژینگەهێ.
.چەند رێکێن بکارئینانا خواندنگەهان.
1. پروژێن ژینگەهی:خوەندکاران فێرى پروژێن ژینگەیی بکەن و کارپێ بکەن.
2. باخچێن خواندنگەهان:چاندنا رووەک و داران د باخچێن خواندنگەهان دا.
3.کێمکرنا پاشەڕۆ:سیستێمێن جوداکرنا پاشەڕویان دخواندنگەهان دا.
4.ئابوریکرن دئاڤ و کارەبێ دا:فێرکرنا خوەندکاران چاوا ئابووریێ د ئاڤ و کارەبێ دا بکەن.
…(ئاستەنگ و چارەسەر)
-کەمییا سەرچاوان:هەڤکاریکرن لگەل کومەڵگەهـ و دامەزراوان
– لاوازیا هشیاریێ:هەڵمەتێن هشیاریێ ل خواندنگەهێ و کومەڵگەهێ.
– کەمییا پشتگیرییا رێڤەبەریێ:پەیداکرنا پشتگیرییا رێڤەبەری و خێزانان.
“نموونێن سەرکەفتى
-خواندنگەهێن ئیکۆلۆژی:خواندنگەهێن کو ژینگەهـێ د هەمی لایەنێن خواندنێ دا تێکەڵ دکەن.
– پروژێن “خواندنگەهێن سەوز”:خواندنگەهێن کو کار بۆ کێمکرنا کاریگەرییا ژینگەیی دکەن.
نموونێن خواندنگەهێن سەرکەفتى ل هەرێما کوردستانێ:
1. خواندنگەها سەوزا دێوانیە – (هەولێر)
– ئەڤێ خواندنگەهێ پروژەکێ ژینگەیی یێ تایبەت هەیە کو تێدا قوتابیان داران چاندین و باخچەیێن ژینگەیی دروستکرینە.
– هەڤکاری دگەل رێکخستنێن ژینگەیی یێن حکومی بۆ پێشخستنا هشیارییا ژینگەیی.
2.خواندنگەها ئامادەییا ئاکرێ – (دهۆک)
– ئەڤ خواندنگەهە پروژەکێ دوبارە بکارهێنانێ هەیە کو تێدا قوتابی پاشماوێن پلاستیک و کاغەزا دوبارە بکاردئینن بۆ دروستکرنا کەلوپەلان.
– هەڵمەتێن هشیاریێ بۆ کێمکرنا بەکارهێنانیا پلاستیکێن یەکجارە.
3.خواندنگەها بنەرەتییا پێشمەرگە – (سلێمانی)
– ئەڤێ خواندندگەهێ باخچەیەکێ ژینگەیی یێ بچووک هەیە کو قوتابی تێدا فێری چاندنا رووەک و پاراستنا ئاڤێ دبن.
– چالاکییێن وەک “ڕۆژا پاککرنا ژینگەهێ” ب بەشدارییا قوتابی و ماموستایان.
(نموونێن خواندنگەهێن سەرکەفتى ل عێراقێ)
1.خواندنگه ها ئامادەییا بەغداد – (بەغداد)
– پروژەکێ مەزنێ چاندنا داران و دروستکرنا باخچەیێن سەوز ل خواندنگەهێ.
– هەڤکاری دگەل رێکخستنێن ژینگەیی یێن نەتەوەیی بۆ پێشخستنا هشیارییا ژینگەیی.
2.خواندنگەها بنەرەتییا نەهر ئەل-بەسرە – (بەسرە)
– پروژەکێ تایبەت بۆ کێمکرنا پاشماوێن پلاستیک و بکارهێنانیا سەبەتێن ژێک جودا بۆ دوبارە بەکارهێنانێ.
– هەڵمەتێن هشیاریێ بۆ پاراستنا کەنارێن روبارێ شەط العرب.
دوماهیک
رولێ خواندنگەهان د پاراستنا ژینگەهێ دا گەلەک گرنگە،ب هشیارکرن و پەروەردەکرن و چالاکییێن بەردەوام، خواندنگەهـ دشێن نڤشەکێ ژینگەدۆست پەروەردە بکەن. وەک ئێک دبێژیت: “ئەڤ هەسارە ئامانەتێ مە نینە، بەلێ بۆ نڤشێن پاشیێن مە یە”.
پەیام:بلا خواندنگەهێن مە ببنە نموونێن پاراستنا ژینگەهێ. .
تێبینى / وێنە وەرگرتیە .
